Gregor Mendel (22 Temmuz 1822-1884)

Gregor Mendel (22 Temmuz 1822-1884)

Habsburg hanedanlığına bağlı Silezya eyaletinde Heizendorf köyünde çiftçi Anton Mendel ve karısı Rosine’in 22 Temmuz 1822 yılında dünyaya getirdikleri, manastıra girdikten sonraki ismi “Gregor” olan Johann kalıtım biliminin öncüsü olmuştur. Heizendorf köyü, o zamanlar Avusturya imparatorluğu, günümüzde ise Çek Cumhuriyeti’nin sınırları içindedir.

Eyaletin bir çok köyünde okul bulunmamasına rağmen, Mendellerin köyünde bir okul vardı ve bu nedenle şanslıydılar.

Botanik konusundaki dikkat ve ilgisi ile öğretmenleri sayesinde Leipnik’te daha iyi bir okula gitti. Daha sonra Opava’da daha ileri düzeyde Gymnasium’a gönderildi. Ailesi okul masrafını karşılayamakta güçlük çekiyordu. Bu nedenle Johann da arkadaşlarına özel dersler veriyordu.

Gymnasium eğitimi 6 yıl sürdü. 18 yaşında Oloumouc’taki Felsefe Enstitüsüne başladı. Ancak okul masraflarını karşılayamaması nedeniyle okulu bıraktı ve 1843 yılında Brno’daki Augustinusçu Aziz Thomas manastırına kabul edildi. 21 yaşında manastıra girdiğinde kendisine yeni bir ad olarak “Gregor”u seçti. 1847 yılında papaz oldu. Manastırda bulunduğu sırada kendini daha çok bilime adadı.

1850 yılında öğretmenlik için yaptığı başvuruları, bu konuda yeterli eğitime sahip olmaması nedeniyle reddedildi. Manastırın başrahibi onu Viyana Üniversitesi’ne gönderdi. Burada geçen 1851-53 yılları arasında fen ve matematik alanlarında eğitim aldı ve döneminin bilim adamlarıyla tanışma fırsatı buldu. Ayrıca bitki melezleme çalışmaları da burada başladı. Hiçbir zaman öğretmenlik belgesi alamamasına rağmen Brünn Modern Okulunda vekil öğretmen olarak fen bilgisi dersleri verdi.

Bitkilerin de cinsiyetleri olduğunu belirledi. Kolay ayırt edilebilme, çapraz döllenmenin önlenebilmesi, çok hızlı yetişebilmesi nedenleriyle deneylerinde pisum cinsi bezelyeleri tercih etti. Bezelyelerde çiçek konumu, sap boyu, olgunlaşmamış kapçık rengi, biçim, renk konularını inceledi.

Düzgün bezelyeler buruşuklarla çaprazlandı. İlk kuşak ürünler düzgündü. Bu düzgün taneliler tohum olarak kullanıldığında bir sonraki kuşak üçte bir buruşuk ve üçte iki düzgündü. Bu ikinci kuşağın tohumlarından elde edilen üçüncü kuşakta ise buruşuk tanelilerden buruşuk; düzgün tanelilerden ise üçte bir düzgündü. Zamana yayılan çalışmalarda benzer sonuçlar elde edilince bulgular matematiksel olarak ifade edildi ve genetik biliminin temelleri oluştu.

Düzgün bezelyeler “baskın”, buruşuk bezelyeler ise “çekinik” olarak adlandırıldı. Baskın genler büyük harfle, çekinik genler ise küçük harfle gösterildi. Günümüzde bile genetik biliminde aynı gösterim ve kavramlar kullanılmaktadır.

Baskın genler belirleyicidir. Ancak çekinik genler hiçbir zaman kaybolmaz.

1865 yılında kalıtım kanunları oluşturuldu ve Brünn doğal tarih derneği önünde sunuldu. 1866 yılında bu derneğin “Tutanaklar” adlı dergisinde yayınlandı. Üç yıl sonra aynı dergide ikinci bir makale yayınladı.

1868 yılında bağlı bulunduğu kilisenin başrahibi olması nedeniyle deneyler için oldukça az zaman buldu ve 1884 yılında öldüğünde çalışmaları unutulmaya yüz tutmuştu.

1900 yılında üç ayrı bilim adamı; Hollandalı Hugo de Vries, Alman Carl Correns, Avusturyalı Erich von Tschermak birbirlerinden bağımsız yaptıkları çalışmalar sırasında Mendel’in makalesini değerlendirdiler ve her üçü de kendi deneyleri sonunda Mendel kanunları ile belirlenen sonuçlara ulaştılar. Böylelikle Mendel de tarihi ününe kavuşmuş oldu.

Esasen rahip olan ve genetik biliminin kurucusu kabul edilen Mendel’in bu başarısı tamamen tesadüflere bağlıdır. Onun köyde yetişmesi, babasının çiftçilik yapması, deneylerde bezelye gibi büyümesi hızlı ve ayırt edici özellikleri belirgin bir bitkiyi seçmesi, zamana yaydığı çalışmalardan vazgeçmemesi, sonuçları istatistik ve matematik bilgileriyle sınıflandırması ve son olarak aynı konuda çalışma yürüten diğer bilim adamlarının yayınlanmış makalesiyle hakkını teslim etmeleri Mendel’in tarihte hakkettiği yeri bulmasını sağlamıştır. Çalışkanlık, sabır, azim ve kararlılık kendisini sonuca götürmüştür. Bilinen 21.000 civarında deney kaydı bulunmaktadır.